حضور کودک معلول (ناشنوا) در خانواده
«نداشتن شنوایی در زندگی غم انگیز است، ولی غم انگیزتر از آن ، گروهی هستند که می توانند بشنوند ، اما گوش نمی دهند.»
از جمله دغدغه های اصلی والدین کودکان معلول ، بویژه ناشنوا یـــا کم شنوایان ، موضوع آموزش و تحصیل آنان است . در این جا بحث مختصری در مورد شیوه ها و روش های آموزشی ، خواهیم داشت. روش های متنــوعی برای آموزش نوزادان و کودکان خردسال کم شنوا ، وجود دارد. تصمیم گیری در مورد روش آموزشی برای کودک ، بـــــا والدین است و این مهمترین قسمت در برنامه ی درمانی کودک است .
سه روش و برنامه ی آموزشی برای این گونه افراد ، عبارتند از :
1- روش ارتباط کلی ، 2 - روش شنیداری - شفاهی و 3 - روش شنیداری - کلامی . انتخاب برنامه ی آموزشی، به عوامل مختلفی همچون : تشخیص کم شنوایی کودک ، میزان کم شنوایی ، مشکلات یا دیگر معلولیت های همراه و توانایی خانواده برای کمک به آموزش کودک و … بستگی دارد ، و هر روشی برای هر کودکی مناسب نخواهد بود.
روش ارتباط کلی
در این روش از ترکیب زبان اشاره و گفتار استفاده می شود. هر چند کودکان از سمعک استفاده می کنند ، ولی بیش از گوش دادن ، در این روش به زبان اشاره تأکید می شود که جزء اصلی برنامه ی درمانی می باشد. مزیت این روش آن است که :کودکان زبان را سریع تر ، یاد می گیرند ، زیرا اشارات به سهولت قابل مشاهده و درک هستند . والـــدین هم بایداشارات را یاد بگیرند ، در غیر اینصورت قادر به برقراری ارتباط با کودک نخواهند بود . در این روش کودکان غالبأ به مهارتهای گفتاری قابل توجهی دست پیدا نمی کنند. این روش ، بــرقراری ارتباط با سایر ناشنوایان را تسهیل می کند اما ممکن است در ارتباط با سایر افراد جامعه مشکلاتی وجود داشته باشد . این کودکان باید در مدارسی تحصیل کنند که معلمین آنها برای برقراری ارتباط از زبان اشاره استفاده نمایند .
روش شنیداری – شفاهی
در این روش کودک از طریق نگاه کردن به صورت گوینده (گفتار یا لب خوانی) و استفاده از سمعک ، گفتـار را فرا گرفته و صحبت می نماید . مزیت این روش ، بهبود وضعیت ارتباطی فرد یا افــــراد عادی جامعه است . البتـــه کار گفتارخوانی دشوار است زیرا همه ی اصوات روی لب ها ، مشاهده نمی شوند و برخی روی لب ها ، شکل یــکسانی دارند . (مثل پ ، ب ، م ) . کودکانی که با این روش آموزش نمی بینند، می تواننـد در مدارس عادی یا مدارس ویژه کودکان کم شنوا تحصیل نمایند . در مدارس عادی نیاز به یک معلم رابط هم وجــود دارد و حضـــور گفتار درمانگر می تواند به توسعه و رشد مهارتهای شنوایی ، زبانی و گفتاری وی، کمک نماید .
روش شنیداری - کلامی
این روش ، نوع توسعه یافته ی روش شنیداری- شفاهی است . اعتقاد بر این است ، چنانچه از سمعک منـــاسب استفاده شود ، تقریباً همه ی کودکان کم شنوا می توانند ، استفاده از شنوایی را فرا گیرند. در این روش ،کودک می آموزد که چگونه از باقی مانده ی شنوایی خود ، برای یادگیری زبان و کنترل گفتارش استفاده کند و آموزش لب خوانی و زبان اشاره در اینجا انجام نمی شود. در ایـــن روش بـــــرخورداری از وسیله ی تقویت کننده صوتی مناسب (سمـعک ، دستگاه FM و یـا کاشت حلزونی) بسیار حائز اهمیت است ، زیرا یادگیری از طریق گوش دادن ، مستلزم تــــقویت مناسب باقیمانده شنوایی است . البته باید در نظر داشت ، همه کودکان کم شنوا ، قادر به استفاده از این روش نیستند .
چگونه می توان بهترین برنامه آموزشی را انتخاب کرد ؟
این کار بسیار مشکل است و تنها با صرف وقت و تأمل بسیار، امکانپذیر است . برای اینکار ، مشاهده انواع برنامه ها و گفتگو با درمانگران مختلف ، صحبت با والدین کودکان کم شنوا ، در برنامه های مختلف درمـانی و نیز گفتگو با کودکان کم شنوای بزرگتر ، می تواند به خانواده در انتخاب برنامه آموزشی مناسب کمک کند .
درصورت نامناسب بودن برنامه ی درمانی چه باید کرد ؟
هر برنامه ی آموزشی برای هر کودک کم شنوا ، مناسب نیست و برای تعییــن مناسب بودن برنامه ی درمانی باید هر چند وقت یکبــار ، بصورت دوره ای ، نتایج آن را مورد بررسی قرار داد. در صورتی که برنامه ی درمانی کودک ، نتـــایج موفقیت آمیزی را حاصل نکرده باشد ، یا پیشرفت کـــــودک ، همانطور که انتظار می رفت، نباشد . می توان نسبت به تغییر برنامه ی آموزشی اقدام نمود.
چند توصیه در مورد برقراری ارتباط با افراد ناشنوا
1- اطمینان حاصل کنید تا به هنگام صحبت چهره شما را ببیننــد و در هنگام صحبت کردن نور کافی به چهره شما بتابد . جلوی پنجره و پشت به نور نایستید، زیرا نور اطراف باعث میشود ، چهره ی شما تاریکتر به نظر آمده و دیدن چهره تان برای افراد ناشنوا مشکل شود.
2- به هنگام صحبت کردن با تکان دادن دستهایتان یا نگه داشتن فنجان نوشیدنی جلوی لبها، سیـــگار کشیدن یا جویدن آدامس، دهان و لبهای خود را پنهان نکنید.
3- به هنگام صحبت کردن ، سر خود را راست و مستقیم نگاه دارید و به مخاطب ناشنوا نگاه کنید.
شمرده و واضح صحبت کنید اما فریاد نزنید، زمانی که در جمعی صحبت می‌کنید ، صحبت را بــــرای هر دو طرف کناری خود تکرار کنید تا وجود دیگر افراد را در جمع یادآور شوید. سعی کنید هم زمان با فرد دیگری ، غیر از مخاطب ناشنوا صحبت نکنید، زیرا لبخوانی همزمان دو فرد غیرممکن است.
4- سعی کنید از راه دور یا اتاقی دیگر با فرد ناشنوا صحبت نکنید.
5- پیش از صحبتهای مخاطب ناشنوای خود، شروع به صحبت نکنید.
6- در حرکت لبهای خود اغراق نکنید، زیرا این عمل لبخوانی را مشکل تر می‌سازد.
7- استفاده از ژستها و اشارات به شماکمک می‌کند تا معانی مورد نظر را راحت تر منتقل کنید.
فرد ناشنوا را تنها رها نکنید، به آنها بگویید: در چه مواردی صحبت می‌کنید تــــا شانس بیشتــــری برای فهمیدن صحبتهای شما داشته باشند، در صورت لزوم صحبتهای خود را برایشان تکرار کنید.
8- فقط یک کلمه را تکرار نکنید، کل جمله را برای او بگوئید.
9- صبر داشته باشید ، لبخوانی امر مشکلی است، مشکل آنان را درک کنید.
10- هیچ وقت نگویید (هیچی) ، (چیزی نبود) ، افراد ناشنوا معمولاً در ارتباطات دچار مشکل‌انــــد و از گفتـگوی جمعی ، کنار گذاشته می‌شوند. اما تمایل دارند از موضوع صحبت آگاه شوند.
11- در حاشیه بودن در یک گفتگوی جمعی، احساس تنهایی غریبی را به دنبال دارد، لطفاً هرگز، افراد ناشنوا را درحاشیه قرار ندهید، تشویق کنید که ناشنوایان نیز وارد گفتگو شوند. با سئوالات و اظهارنظرهای جالب ، آنها را سر ذوق بیاورید.
12- از متکلم وحده بودن پرهیز کنید ، چون با اینکار حوصله افراد نا شنوا را سر می برید.
13- تا جایی که امکان دارد با افراد نا شنوا دو به د و صبحت کنید ، نه سه نفری وچهارنفری باهم ، تشخیـــــــص صداها برای ناشنوایان خیلی مشکل است ، و مواردی را که باعث حواس پرتی میشود ، کنار بگذارید.
